Wat is cholesterol? Alles over HDL en LDL cholesterol

Het woord ‘cholesterol’ roept vaak meteen associaties op met gezondheidsrisico’s en hartproblemen. Misschien heb je er zelf ook een negatieve associatie mee. Maar is cholesterol nou goed, slecht, gevaarlijk, behulpzaam of een beetje van alles? Wanneer moet je je zorgen maken over een te hoog cholesterol? 

Wat is cholesterol?

Cholesterol is een vetachtige stof die je lichaam zelf aanmaakt en in elke cel van je lichaam aanwezig is. Hoewel het vaak wordt gezien als een boosdoener, is cholesterol onmisbaar voor je lichaam. Je hebt het bijvoorbeeld nodig voor: 

• De aanmaak van hormonen: het is een bouwstof voor hormonen zoals oestrogeen, testosteron en cortisol. Die hormonen zijn belangrijk voor je stofwisseling en voortplanting. 
• De opbouw van je celmembranen: cholesterol zorgt voor stevigheid en flexibiliteit in je cellen en zorgt ervoor dat je cellen goed kunnen werken.
• De productie van galzuren: galzuren zijn belangrijk om vetten uit je voeding te kunnen verteren en op te nemen. 
• De aanmaak van vitamine D: je hebt cholesterol ook nodig voor de aanmaak van vitamine D. Vitamine D is belangrijk voor sterke botten en een goed werkend immuunsysteem. Meer weten? Lees hier alles over vitamine D.

Cholesterol is dus eigenlijk meer je vriend dan je vijand, ténzij de balans verstoord raakt. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer je te veel geoxideerd LDL hebt en daardoor meer risico’s loopt op gezondheidsproblemen.  

Hoe wordt cholesterol aangemaakt 

Wist je dat ongeveer 75% van je cholesterol in je lichaam door je lever wordt aangemaakt? Slechts 25% komt uit voeding. Dit verklaart waarom een gezond voedingspatroon belangrijk is, maar niet de enige factor is.

Je lever regelt precies hoeveel cholesterol je lichaam nodig heeft. Als je meer cholesterol via voeding binnenkrijgt, maakt je lever automatisch minder aan. Maar bij sommige mensen kan dit mechanisme verstoord raken, bijvoorbeeld door: 

• Stress. Chronische stress kan je cholesterol verhogen. Steeds vaker wordt bewezen dat cholesterolwaardes hoger zijn bij stress. 
• Een ongezonde leefstijl. Ongezonde voeding, weinig bewegen en roken geven veel verstoringen.
• Genetische aanleg. Erfelijke factoren kunnen ervoor zorgen dat je lichaam van nature veel cholesterol aanmaakt.

Als je lichaam uit balans raakt, kan daardoor je cholesterol stijgen en kan je risico op hart- en vaatziekten verhogen.

HDL versus LDL: goed en slecht cholesterol 

Cholesterol wordt vaak onderverdeeld in ‘goed’ en ‘slecht’. Maar wat betekent dat eigenlijk?

• HDL (High-Density Lipoprotein) cholesterol staat bekend als het ‘goede cholesterol’. Het helpt overtollig cholesterol vanuit je bloedvaten terug naar je lever te brengen. In je lever wordt het afgebroken.
• LDL (Low-Density Lipoprotein) cholesterol wordt het ‘slechte cholesterol’ genoemd. LDL brengt cholesterol naar je cellen. Als er teveel LDL in je bloed zit, kan het zich kan ophopen in je bloedvaten. Dit doet dus het tegenovergestelde van HDL cholesterol. Toch is LDL cholesterol op zichzelf niet per se ‘slecht’. Het speelt een belangrijke rol in het transport van cholesterol naar cellen, waar het nodig is. Het probleem ontstaat pas wanneer het LDL beschadigd raakt door oxidatie.

Het verschil tussen LDL en geoxideerd LDL 

Vrije radicalen (schadelijke stoffen die ontstekingen of schade kunnen geven) kunnen je LDL cholesterol beschadigen. Dit beschadigde LDL noemen we geoxideerd LDL. Dat is waar het mis gaat en meer risico’s ontstaan. 

 Deze oxidatie gebeurt vaker bij een ongezonde leefstijl, bijvoorbeeld door:  

• Roken
• Ongezonde voeding (denk aan suikerrijke en bewerkte producten)
• Chronische ontstekingen

Geoxideerd LDL wordt sneller opgenomen in de vaatwanden van je bloedvaten, waar het plaques kan vormen (ophopingen in je bloedvaten). Dit verhoogt het risico op atherosclerose (aderverkalking) en hart- en vaatziekten. 

Het probleem zit dus niet per se in LDL zelf, maar in hoe gezond je LDL is en hoe erg het geoxideerd raakt. Om oxidatie van LDL te voorkomen kun je focussen op een voedingspatroon dat vol zit met antioxidanten: groenten, fruit, noten en zaden. Deze stoffen helpen de vrije radicalen in je lichaam te neutraliseren, zodat ze niet meer schadelijk zijn.

De rol van ontstekingen 

Vaak wordt een te hoog cholesterol direct gekoppeld aan hart- en vaatziekten, maar er is nog een andere belangrijke factor: ontstekingen.

Wanneer de binnenkant van je bloedvaten beschadigd raakt, stuurt je lichaam (LDL) cholesterol naar de plek om schade te herstellen. Cholesterol is als een soort pleister op de ‘wond’. De vaatwand kan beschadigd worden door bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, ontstekingen, roken of stress.

Als je last hebt van chronische ontstekingen, blijft je lichaam reparaties uitvoeren en kunnen er plaques ontstaan. De plaques kunnen leiden tot vernauwingen in je bloedvaten en brengen veel risico’s met zich mee. Het is dus niet alleen een te hoog cholesterol wat gevaarlijk is, maar ook de aanwezigheid van (langdurige) ontstekingen.

Wat kun je doen om ontstekingen te verminderen? 

• Beperk ontstekingen zoveel mogelijk: zit niet te lang stil, hou stress onder controle en beperk voeding die voor ontstekingen kan zorgen (zoals suikers en transvetten).
• Hou je bloedsuikerspiegel stabiel. Schommelingen in je bloedsuiker verhogen ontstekingen. Kies daarom voor koolhydraten met een lage glycemische index, zoals zoete aardappelen, quinoa of volkoren granen.
• Zorg voor een ontstekingsremmend dieet rijk aan omega-3 vetzuren (vette vis), antioxidanten (bijvoorbeeld uit groenten, fruit en verse kruiden) en vezels.

Wat betekenen je cholesterolwaarden? 

Wanneer je je cholesterol laat meten, krijg je meestal een overzicht van drie waarden: 

1. Totale cholesterolwaarde: Dit is de optelsom van alle soorten cholesterol bij elkaar
2. HDL cholesterol: Helpt cholesterol af te voeren naar de lever, waar het dan kan worden afgebroken. 
3. LDL cholesterol: Brengt cholesterol naar de cellen, maar kan problematisch zijn als het geoxideerd raakt.

Je cholesterolwaarden worden gemeten in millimol per liter bloed (mmol/L). Voor volwassenen gelden momenteel de volgende richtlijnen:

• Totale cholesterol: Minder dan 5 mmol/L wordt als gezond beschouwd 
• HDL cholesterol: Hoger dan 1 mmol/L voor mannen en 1,2 mmol/L voor vrouwen is gewenst
• LDL cholesterol: Lager dan 3 mmol/L is ideaal

Wanneer is je cholesterol te hoog? Een te hoog cholesterol betekent dat je LDL cholesterolwaarde hoger is dan 3 mmol/L of dat je totale cholesterol hoger dan 5 mmol/L is. Dit verhoogt de kans op problemen zoals hartaanvallen of beroertes.

De invloed van leeftijd en erfelijkheid op je cholesterol

Je cholesterol waarden veranderen met de jaren. Als je ouder wordt, kan je LDL cholesterol toenemen, terwijl HDL cholesterol kan dalen. Dat komt doordat je stofwisseling trager wordt en je lichaam heeft meer moeite heeft met het overtollig cholesterol af te breken.

Daarnaast speelt erfelijkheid ook een rol. Bij familiare hypercholesterolemie ligt je LDL cholesterol van nature hoger. 

Als je ouder bent dan 40 jaar, een ongezonde leefstijl hebt, of hart- en vaatziekten in de familie voorkomen, is het slim om regelmatig je cholesterol te checken. Je huisarts kan eenvoudig je cholesterol meten via een bloedtest. 

Hoe houd je je cholesterol gezond? 

Het goede nieuws is dat je zelf invloed hebt op je cholesterolwaarden. Hier zijn een paar slimme tips:

Eet veel antioxidanten en vezels 

1. Maduka IC, Neboh EE, Ufelle SA. The relationship between serum cortisol, adrenaline, blood glucose and lipid profile of undergraduate students under examination stress. Afr Health Sci. 2015;15(1):131-136. doi:10.4314/ahs.v15i1.18
2. Muldoon MF, Bachen EA, Manuck SB, Waldstein SR, Bricker PL, Bennett JA. Acute cholesterol responses to mental stress and change in posture. Arch Intern Med. 1992;152(4):775-780. 
3. Hong CG, Florida E, Li H, Parel PM, Mehta NN, Sorokin AV. Oxidized low-density lipoprotein associates with cardiovascular disease by a vicious cycle of atherosclerosis and inflammation: A systematic review and meta-analysis. Front Cardiovasc Med. 2023;9:1023651. Published 2023 Jan 16. doi:10.3389/fcvm.2022.1023651
4. Holvoet P, Mertens A, Verhamme P, et al. Circulating oxidized LDL is a useful marker for identifying patients with coronary artery disease. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2001;21(5):844-848. doi:10.1161/01.atv.21.5.844 
5. Singh N, Singh N, Kumar Singh S, Kumar Singh A, Kafle D, Agrawal N. Reduced Antioxidant Potential of LDL Is Associated With Increased Susceptibility to LDL Peroxidation in Type II Diabetic Patients. Int J Endocrinol Metab. 2012;10(4):582-586. doi:10.5812/ijem.5029
6. VALENZUELA, ALFONSO, SANHUEZA, JULIO, & NIETO, SUSANA. (2003). Cholesterol oxidation: Health hazard and the role of antioxidants in prevention. Biological Research, 36(3-4), 291-302. https://dx.doi.org/10.4067/S0716-97602003000300002 
7. Feingold KR, Grunfeld C. The Effect of Inflammation and Infection on Lipids and Lipoproteins. [Updated 2022 Mar 7]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK326741/ 
8. Vaccarezza M, Galassi FM. Inflammation Beats Cholesterol: A Comment on the Unequivocal Driver of Cardiovascular Disease Risk. J Clin Med. 2023;12(7):2519. Published 2023 Mar 27. doi:10.3390/jcm12072519 
9. Allison MA, Jensky NE, Marshall SJ, Bertoni AG, Cushman M. Sedentary behavior and adiposity-associated inflammation: the Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis. Am J Prev Med. 2012;42(1):8-13. doi:10.1016/j.amepre.2011.09.023