De hersen-darm as: hoe je darmen en brein samenwerken

De hersen-darm as wordt steeds vaker genoemd, maar wat is het precies en waarom is het zo belangrijk? Je hersenen sturen alles aan, van je gedachten tot emoties, maar je darmen hebben veel meer invloed dan je misschien denkt. De connectie tussen je buik en brein is zó sterk dat het directe impact heeft op je fysieke en mentale gezondheid. Hier vind je alles over hoe deze connectie werkt, wat de rol van cortisol, serotonine en het zenuwstelsel hierin is én hoe je jouw darmen en brein gezond houdt. 

Wat is de hersen-darm as precies? 

De hersen-darm as is het communicatiekanaal tussen je darmen en je hersenen. Via zenuwen, neurotransmitters en hormonen – zoals cortisol en serotonine – praten ze de hele dag met elkaar. Deze as is best belangrijk: hij bepaalt hoe je omgaat met stress, hoe je stemming is en hoe goed je spijsvertering werkt. Een van de belangrijkste spelers is de nervus vagus, een zenuw die direct van je hersenen naar je darmen loopt. Dat betekent dat je darmen invloed hebben op je brein en andersom. 

Denk aan hoe bij stress cortisol wordt vrijgegeven, wat direct invloed heeft op zowel je hersenen als je darmen. Dit kan zich uiten in buikklachten zoals diarree, krampen of een opgeblazen gevoel. Misschien ken je het gevoel in je maag als je iets spannends gaat doen zoals bungeejumpen of voor het eerst iemand ontmoet. Of het gevoel dat je ineens naar de wc moet vlak voor een belangrijk moment zoals een presentatie of sollicitatie. Maar andersom heeft ook je darmgezondheid heeft impact op je stemming.  Een disbalans in je darmen kan leiden tot gevoelens van angst of depressie. Niet voor niets dat je darmen wel eens je "tweede brein" worden genoemd! 

De nervus vagus en je zenuwstelsel 

Naast je centrale zenuwstelsel (hieronder vallen je hersenen en ruggenmerg) heb je ook een etherisch zenuwstelsel wat hierin een grote rol speelt. Je etherische zenuwstelsel is een soort “buikbrein” en wordt ook wel het autonome zenuwstelsel van je darmen genoemd. Het werkt voornamelijk zelfstandig en communiceert veel met je hersenen via de hersen-darm as.  

De nervus vagus speelt hier een belangrijke rol in en is als een soort snelweg waarover de signalen worden verzonden. Die signalen gaan zowel van je brein naar je darmen als de andere kant op: van je darmen naar je brein. Op die manier staan je brein en darmen de hele dag met elkaar in verbinding en sturen ze elkaar non-stop updates. 

Als je darmen uit balans zijn, krijgt je brein daar een signaal van via de nervus vagus, wat invloed  heeft op je centrale zenuwstelsel. Je kunt dan onrust ervaren of minder lekker in je vel zitten. Andersom kan stress invloed hebben op je darmen, waardoor je darmen weer onrustiger kunnen worden. 

Het is belangrijk dat je nervus vagus goed werkt, zodat de signalen elkaar goed kunnen bereiken. Steeds meer studies tonen het belang van een goed werkende nervus vagus aan in bijvoorbeeld het prikkelbare darm syndroom (PDS) of de ziekte van Crohn. 

De rol van het microbioom 

Je darmen zijn de thuisbasis van van biljoenen bacteriën, schimmels, gisten en andere organismen, ook wel je microbioom genoemd. Deze micro-organismen helpen je voedsel te verteren, ondersteunen je immuunsysteem en maken neurotransmitters zoals serotonine, wat ook wel wordt gezien als het “gelukshormoon”. Serotonine heeft veel invloed op je stemming, slaap en wordt voor maar liefst 90% in je darmen geproduceerd! 

Een gezond microbioom is natuurlijk belangrijk voor een goede spijsvertering, maar ook voor je humeur en mentale helderheid. Gezonde darmbacteriën helpen ontstekingen in je lichaam te verlagen. Chronische ontstekingen worden steeds vaker in verband gebracht met mentale problemen zoals depressies en angst. Als je microbioom uit balans raakt – door bijvoorbeeld slechte voeding of stress – kan dit ook leiden tot een lagere serotonineproductie en meer ontstekingen in je lichaam. Je kunt dan meer fysieke klachten ervaren, zoals hoofdpijn, vermoeidheid of spierpijn, en ook emotionele dipjes.  

Daarnaast speelt je darm een hoofdrol in je immuunsysteem. Een groot deel van je immuuncellen bevindt zich namelijk in je darmen. Als je darmflora uit balans is, kan dat je weerstand verzwakken. Daardoor ben je niet alleen vatbaarder voor ziektes, maar kan je ook last krijgen van brain fog. Meer over het microbioom lees je hier. 

De impact van stress op de hersen-darm as 

Stress is een van de grootste boosdoeners voor je hersen-darm as. Wanneer je stress ervaart, schakelt je lichaam over naar de “vecht-of-vlucht” modus en wordt er veel cortisol geproduceerd om beter met de stress te kunnen omgaan. Cortisol heeft niet alleen een directe invloed op je hersenen, maar ook op je darmen. 

Wanneer je lichaam te veel en te vaak in de stress-modus staat, kan dat zorgen voor een disbalans in je darmen. Een hoge cortisol spiegel zorgt ervoor dat er minder bloed naar je vertering gaat en er minder verteringssappen (zoals maagzuur) worden aangemaakt. Op het moment dat je moet vechten of vluchten, is verteren namelijk geen prioriteit. Je microbioom kan uit balans worden gebracht en je kunt last krijgen van ontstekingen. Omdat alles in je darmen iets minder lekker werkt, kun je last krijgen van een opgeblazen gevoel, constipatie of diarree.  

Ontstekingen hebben ook invloed op je mentale gezondheid en op hoe goed je zenuwstelsel functioneert. Langdurig hoog cortisol kan dus ook je geheugen en concentratie beïnvloeden en op de lange termijn zorgen voor angststoornissen of depressies. Je brein functioneert minder goed en je wordt ook weer gevoeliger voor stress. Zo kom je snel in een vicieuze cirkel terecht.   

Stress is niet meer te voorkomen in de huidige tijd, maar het is belangrijk om je stress wel te reguleren. Zoek manieren voor jezelf om cortisol onder controle te houden - denk aan meditatie, yoga, ademhalingsoefeningen en regelmatig even bewegen - om zowel je darmen als je brein gezond te houden.  

Serotonine: de verbinder 

De gunstige bacteriën in je darmen helpen je dus om neurotransmitters zoals serotonine aan te maken. Hoewel de serotonine die aangemaakt wordt in de darmen zelf niet in het brein terecht komt, geven je darmen daarmee wel een signaal aan je brein dat ze alles onder controle hebben en alles verloopt zoals het zou moeten.