Hoe werkt het immuunsysteem? Lees alles over jouw weerstand
Wat is het immuunsysteem?
Het immuunsysteem bevindt zich door ons hele lijf, waaronder op de huid, in darmen, luchtwegen, bloed en lymfestelsel. Het is een zeer gecompliceerd systeem dat als doel heeft om alle schadelijke stoffen en cellen in het lichaam op te sporen en onschadelijk te maken. Dit kunnen pathogenen zijn, zoals bacteriën, parasieten, schimmels en virussen, maar ook beschadigde of gemuteerde cellen of toxines uit bewerkte voeding, luchtvervuiling, sigarettenrook, zware metalen, straling (zoals overmatig zonlicht) of chemicaliën in verzorgingsproducten en cosmetica.
Hoe werkt het afweersysteem?
Ons immuunsysteem is opgebouwd uit veel verschillende onderdelen. Elk onderdeel speelt een unieke rol bij het herkennen van lichaamsvreemde stoffen, het communiceren met andere onderdelen van het afweersysteem en het bestrijden van een infectie. Aan de basis van onze immuunfunctie staan ons bloed en lymfevloeistof. Samen transporteren deze twee vloeistoffen alle elementen van het immuunsysteem zodat deze goed kan functioneren. Ons immuunsysteem bestaat onder andere uit:
- De huid en slijmvliezen – De huid en de slijmvliezen vormen het eerstelijns afweersysteem en zijn de barrière tegen invloeden van buitenaf. We treffen slijmvlies onder andere aan in onze ogen, mond, neus, luchtwegen, darmen en rond de geslachtsorganen. Alle slijmvliezen produceren slijm en hebben trilhaartjes om zo binnendringers naar buiten te werken. Op de huid en slijmvliezen bevinden zich bovendien miljarden gunstige bacteriën. Deze vaste bewoners noemen we flora (huidflora, darmflora, etc.) en zijn onderdeel van ons microbioom. Ons microbioom draagt, net als maagzuur en speeksel, ook bij aan de eerste verdedigingslinie tegen ziekteverwekkers.
- Witte bloedcellen – onze witte bloedcellen noemen we ook wel de soldaten van het immuunsysteem. De verschillende soorten witte bloedcellen (fagocyten en lymfocyten) zijn verantwoordelijk voor de immuunrespons op ongewenste indringers en het uitschakelen ervan.
- Natural killercellen (NK-cellen) – zijn een soort lymfocyt (witte bloedcel) die verantwoordelijk zijn voor het onschadelijk maken van schadelijke en geïnfecteerde cellen. Natural killercellen danken hun naam aan het feit dat ze heel gericht schadelijke cellen in een vroeg stadium vernietigen, waardoor verspreiding en verdere besmetting wordt voorkomen.
- Het lymfestelsel - een netwerk van lymfeklieren en kleine vaten via waar immuuncellen tussen weefsels en de bloedbaan kunnen reizen. De melkachtige vloeistof die door ons lymfestelsel stroomt noemen we lymfe of lymfevloeistof.
- De lymfeklieren - kleine, boonvormige klieren die door het hele lichaam voorkomen maar zich met name concentreren in de nek, oksels, lies en buik. De lymfeklieren staan met elkaar in verbinding via de lymfevaten. Immuuncellen verzamelen zich in lymfeklieren vanwaar ze snel kunnen reageren zodra er antigenen opgemerkt worden. Zo’n immuunreactie kan leiden tot zwelling van de lymfeklieren.
- De thymus - een klier achter ons borstbeen waar lymfocyten (witte bloedcellen) rijpen. De thymus is daarnaast ook onderdeel van het lymfestelsel.
- De keel- en neusamandelen – de amandelen zijn onderdeel van het lymfestelsel en worden gezien als de poortwachters van ons afweersysteem in de bovenste luchtwegen.
- Het beenmerg – onder andere verantwoordelijk voor de productie van rode en witte bloedcellen.
- De milt - een vuistgroot orgaan dat links onder de ribben ligt. De milt is onderdeel van ons lymfestelsel en speelt, net als de lever en de nieren, een belangrijke rol bij het filteren en reinigen van ons bloed. Daarnaast worden in de milt ook de twee soorten witte bloedcellen (fagocyten en lymfocyten) gevormd.
- Peyerse platen – een specifiek type weefsel in de dunne darm dat eigenlijk een soort geïsoleerd deel van het immuunsysteem vormt. De Peyerse platen bevatten een cluster van lymfeklieren die gevuld zijn met witte bloedcellen. Dit stelt hen in staat om pathogenen (zoals bacteriën) uit verteerde voeding te identificeren en uit te schakelen zonder een volledige immuunrespons van het lichaam uit te lokken.
- De darmflora – onze darmflora of darmmicrobioom is de gehele populatie bacteriën, gisten en schimmels die onze darmen bevolkt. De bevolkingsdichtheid in onze darm, en dan vooral in onze dikke darm, is zo groot dat er onder normale, gezonde omstandigheden geen ruimte is voor het settelen van ziekteverwekkers. Mocht er toch een pathogeen blijven hangen dan zal het immuunsysteem in de darm als vangnet fungeren en zullen de eerdergenoemde actieve immuuncellen direct in verweer komen.
- De appendix – een minder bekend onderdeel binnen ons immuunsysteem is de appendix, ook wel het wormvormige aanhangsel genoemd. Dit weefsel maakt ook deel uit van ons immuunsysteem omdat de appendix de groei van gezonde darmbacteriën stimuleert. Wetenschappers vermoeden ook dat dit orgaantje als opslagplaats dient voor goede darmbacteriën.
Het immuunsysteem kan verder worden onderverdeeld in twee belangrijke onderdelen: het aangeboren immuunsysteem en het adaptieve immuunsysteem.
Het aangeboren immuunsysteem
Het aangeboren immuunsysteem is het deel van onze weerstand dat door onze moeder is meegegeven tijdens de geboorte. De cellen in ons aangeboren immuunsysteem zijn de first responders en zijn niet specifiek ingesteld op een bepaald soort ziekteverwekker. Ze reageren snel en efficiënt op een breed scala aan indringers.
Het aangeboren immuunsysteem is tevens het tweedelijns afweersysteem en wordt geactiveerd zodra een pathogeen onze huid of slijmvliezen is doorgedrongen. Het aangeboren immuunsysteem bestaat niet alleen uit fagocyten en natural killercellen, maar ook uit signaalstoffen. De functie van de signaalstoffen is het activeren en ook weer tijdig afremmen van bepaalde onderdelen van het immuunsysteem.
Het verworven of adaptieve immuunsysteem
Het adaptieve – ook wel verworven of aangeleerde immuunsysteem genoemd – ontwikkelt zich naarmate je wordt blootgesteld aan verschillende pathogenen. Het is ons derdelijns afweersysteem en het deel dat activeert zodra het aangeboren immuunsysteem niet in staat is om de indringer volledig uit te schakelen. Dit systeem reageert langzamer, maar heeft het vermogen om zich aan te passen aan specifieke indringers, ze te onthouden én te herkennen bij een eventuele volgende infectie. Het adaptieve immuunsysteem bestaat uit verschillende soorten cellen, waaronder de T-lymfocyten (T-cellen) en B-lymfocyten (B-cellen).
Wanneer een ziekteverwekker in ons lichaam wordt opgemerkt, worden zowel de T- als B-cellen, geactiveerd. T-lymfocyten helpen direct bij het bestrijden van de indringers door ze aan te vallen en te vernietigen. B-lymfocyten produceren antilichamen, ook wel immunoglobulinen genoemd, die zich aan de ziekteverwekkers hechten en ze neutraliseren. Deze antilichamen kunnen ook dienen als een signaal voor andere immuuncellen om de indringers aan te vallen.
Een ander belangrijk aspect van het adaptieve immuunsysteem is het zogenaamde immunologisch geheugen. Dit houdt in dat het adaptieve immuunsysteem na een eerste infectie een herkenningsmechanisme ontwikkelt om de indringer bij een volgende infectie sneller en efficiënter te bestrijden.
De verschillende soorten witte bloedcellen
De witte bloedcellen zijn de aanvoerders van ons gezondheidsleger. Zoals we hierboven al uitleggen, zijn het de witte bloedcellen die als eerste reageren zodra er zich een indringer aandient. Er zijn verschillende soorten witte bloedcellen die we kunnen onderverdelen in fagocyten en lymfocyten.
Fagocyten
Onder de fagocyten vallen ook de macrofagen, neutrofielen, monocyten, dendritische cellen en mestcellen. Het is het type witte bloedcel dat via onze bloedvaten en weefsels constant op zoek is naar virussen, dode cellen en andere pathogenen. Ze zijn dan ook een belangrijk onderdeel van ons aangeboren immuunsysteem, waarbij een niet-specifieke immuunreactie wordt opgewekt tegen de pathogenen. Wanneer een fagocyt een lichaamsvreemd organisme ontdekt, ruimt het deze direct op door middel van een proces dat fagocytose (omsluiting) wordt genoemd. Eenmaal omsloten wordt de pathogeen verteerd en onschadelijk gemaakt.
Lymfocyten
Lymfocyten zijn kleine witte bloedcellen die het lichaam verdedigen tegen ziekteverwekkers, vreemde stoffen en tumorcellen. Onder de lymfocyten vallen de T-cellen, B-cellen en natural killercellen. De lymfocyten circuleren voornamelijk in het bloed en het lymfatische systeem maar worden ook aangetroffen in het beenmerg, de milt, thymus, lever, lymfeklieren en amandelen. In tegenstelling tot de fagocyten, genereren lymfocyten een specifieke immuunrespons tegen pathogenen. Deze specifieke immuunrespons wordt het adaptieve immuunsysteem genoemd.
Hoe kan ik mijn weerstand verhogen?
De gezondheid van onze weerstand bepaalt niet alleen hoe goed we bestand zijn tegen de seizoensgriepjes, maar ook hoe snel we weer herstellen. Om je immuunsysteem te boosten of het in goede conditie te houden, is het belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Voldoende rust, goed slapen, dagelijks buiten zijn, een gezond dieet rijk aan vitamine C, D, zink en antioxidanten, regelmatig bewegen en stress verminderen zijn allemaal factoren die essentieel zijn voor een goed werkend immuunsysteem. Ook het ondersteunen van je darmen kan veel verschil maken. In dit blog lees je meer over hoe gezonde darmen bijdragen aan een sterke weerstand.
